Het QFWF-storytelling programma Animal Wisdom
Dieren(on)wijsheid voor wisdomseekers van divers pluimage
Het programma put uit verteltradities wereldwijd. Het verzamelt en ontsluit dieren-wijsheid uit diverse culturen, ten behoeve van educatief materiaal in aansprekende vormen voor jong en oud. Het doel is bij te dragen aan levenskunst en een inclusieve samenleving.
Dierenverhalen afkomstig van verteltradities uit alle windstreken voor ieders Quest for wisdom …
Alle culturen kennen verhalen en spreekwoorden over dieren. Ze vertellen hoe dieren als dragers van (on)deugden worden gezien, zoals de spreekwoordelijke eigenwijsheid van de ezel.
Ook belichamen dieren elementaire kwaliteiten zoals moed, die men graag bij mensen ontwikkeld ziet.
Dierenstreken en levenskunst
De cultuur-eigen wijsheid in spreekwoorden, kunstzinnige expressies en verhalen met dieren vertoont interculturele verschillen.
Slimheid hoort in de Europese verhalen ‘Van den vos Reynaerde’ bij de vos en in de Ghanese en Caraïbische verhalentradities bij de spin Anansi/Nanzi:
Zo slim als een vos.
Niemand vertelt verhalen aan Ntikuma, het spinnenkind [Ghanees spreekwoord].
Vos in Europese verhalen en Spin in Ghanese en Caraïbische verhalen belichamen slimheid. Dergelijke culturele verschillen vormen een boeiende insteek van elkaars cultuur te leren.
Tegelijkertijd bestaan er overeenkomsten in culturele verbeelding. Zo is de Eenhoorn een mythisch dier in meerdere culturen. Evenwel laat de Oosterse en Westerse verbeelding van dit fabeldier kenmerkende verschillen zien. De Europese Eenhoorn heeft een langere spiraalvormige hoorn en vaak bokkenpoten en een sik, terwijl de Oosterse afbeeldingen een kortere hoorn zonder spiraal tonen. De Chinese eenhoorn lijkt op een combinatie van hert en paard.
Culturele veelkleurigheid
Waar in Europese zegswijzen het varken met liederlijkheid en luiheid is geassocieerd en het in de Islamitische cultuur als een onrein dier geldt, daar ziet de Chinese cultuur dit dier als een toonbeeld van levensvreugde en trouw: met deze en andere positieve kwaliteiten is het varken in de Chinese dierenriem gekarakteriseerd.
Slangen als aarde-dieren zijn in mythische verhalen uit meerdere culturen vaak verbeeld bij de wortels van een levensboom. In betekenis zijn ze verbonden met vruchtbaarheid, vitalisering en (spirituele) processen van groei en (co)creatie.
In het christelijke genesisverhaal wordt de slang echter geassocieerd met het verlies van een oorspronkelijke goedheid.
Hoe over dergelijke verschillen te spreken zonder culturen als ‘hoger’ en ‘lager’ ― ‘primitiever’ en ‘beschaafder’ te kwalificeren? Is er een gelijkwaardige manier culturen te vergelijken in de wijze waarop zij via verhalen, beelden en spreekwoorden aspecten van wijsheid en (im)moreel gedrag spreekwoordelijk verbinden aan dieren? En is het langs die weg mogelijk transculturele wijsheid in de spiegel van dierenverhalen te ontwikkelen?
De wijsheid van de natuur
Dat we dezelfde lucht inademen en door de zon licht, warmte en energie ontvangen maakt mensen, dieren, bomen en andere levende wezens fundamenteel aan elkaar gelijkwaardig!
Dit fundamentele gegeven in het leven vormt de basis voor de symboliek van de natuurelementen, die derhalve geschikt is culturele verschillen wat betreft expressies van Animal wisdom op elementaire en gelijkwaardige wijze te bespreken.
Op verschillende wijze geven culturen uitdrukking aan de fundamentele afhankelijkheid van de natuurelementen en de vruchten van Moeder Aarde en op veelkleurige wijze komt het goede leven in beleving. Als het Paradijs, de eeuwige jachtvelden of Arcadië brengt de mythische verbeelding hulde aan een Gouden Eeuw waarin de mens in harmonie leefde met dieren, voorouders, geesten en goden.
Sprookjes, legenden en mythen uit alle windstreken vertellen van de queeste naar een levenselixer dat ‘het eeuwige leven’ schenkt; en hoe de levensboom de mensenwereld in relatie tot andere wezens brengt en het grote geheel ordent via een mysterieuze harmonie tussen de micro- en de macrokosmos.
Symboliek van de natuurelementen en de quintessence
De vier kwadranten van het Rad van Dieren-Wijsheid — aan de natuurelementen aarde, water, lucht, vuur verbonden elementaire velden — grenzen in het centrum aan een kleine cirkel, het vijfde element van de ether ofwel de quintessence.
Dit wiel vormt een geschikte ingang de dierenverhalen, artistieke expressies en dierenwijsheden te ordenen op basis van de elementen, waarmee de dieren zijn verbonden:
- Groen – Aarde – Slang als vertegenwoordiger van aardedieren
- Blauw – Water – Botje als vertegenwoordiger van Vissen /waterdieren
- Geel – Lucht – Raaf als vertegenwoordiger van Vogels/ luchtdieren
- Rood – Vuur – Leopard als vertegenwoordiger van Katachtigen
- Wit/ paars – Ether – Vuurvogel als vertegenwoordiger van Fabeldieren
De windrichtingen
De vier kosmische dieren aan de buitenkant wijzen naar de vier windrichtingen wereldwijd en zijn ontleend aan de Chinese mythologie:
- Zwarte Krijger van het Noorden (schildpad met slang)
- Azuurblauwe Draak van het Oosten
- Vermiljoenrode Vuurvogel uit het Zuiden
- Witte Tijger van het Westen
terwijl de
- Gele Draak de heerser van het Centrum is
Deze vijf kosmische dieren (Sì Shòu 四 — hemelse emblemen) bewaken de richtingen van de windroos.
Eigen aan de Chinese kosmologie is dat er naast de vier windrichtingen een vijfde van ‘het midden’ bestaat. Deze correspondeert in het Rad van Dieren-Wijsheid met het element van transformatie, de ether in het centrum. Elk dier is geassocieerd met een bijbehorend seizoen, kleur, element, deugd en andere eigenschappen.
Rad van Dieren-Wijsheid van de QFWF
De fundamentele wederkerigheid in het leven vormt de basis voor de symboliek van de natuurelementen. Deze is derhalve geschikt de verschillen in culturele expressies van Animal wisdom op elementaire en gelijkwaardige wijze te bespreken.
De elementaire rangschikking van het Rad van Dieren-Wijsheid spreekt direct tot de verbeelding en voorkomt dat er culturele boven- en onderschikking plaatsvindt, wanneer de verschillende dierenverhalen en andere culturele expressies van dieren wijsheid — in beeldende kunst, rituelen, meditatie, filosofie, muziek, en dans — met elkaar worden vergeleken.
Ten behoeve van interculturele vergelijkingen is het eerder door de QFWF ontwikkelde Rad van interculturele levenskunst met de symboliek van de natuurelementen als uitgangspunt voor een ordening gekozen en tot een Rad van Dieren-Wijsheid ontwikkeld:
Rad van Dieren-Wijsheid — met pentekeningen Chrisje Ronde
Transculturele symboliek voor het goede leven
“Hoe het leven goed te leven” is de questie die de koninklijke weg naar levenskunst wijst. Levenskunst is — met verhalende wijsheid, filosofische reflecties over de zin van het leven, artistieke expressies van schoonheid en praxis ter bevordering van levenskracht en allerhande andere praktische vormen van wijsheid hoe het leven ‘goed’ te leven — in alle culturen ontwikkeld.
Zo is de ‘gulden snede’ zichtbaar in de wijze waarop het slakkenhuis zich vormt. En bevat de purperslak de kleurstof purper die koninklijke hoogheid verbeeldt en gebruikt werd voor de staatsiegewaden van vorsten.
Hoe cultureel divers deze expressies van levenskunst ook zijn, gemeenschappelijk is de focus op de ontwikkeling van ‘het goede leven’!
Deze kunst omvat zowel praxis voor individuele groei en menswording ― “worden wie je bent” ― als de vorming van een gemeenschap.
Gemeenschapsvorming vanuit het perspectief van interculturele levenskunst betreft mensen èn de wijdere kringen van levende wezens op aarde, natuur(geesten) en voorouders.
Zo is de Eenhoorn een mythologisch wezen, maar daarom niet minder van belang als toonbeeld van kracht en moed voor het ontwikkelen van de kunst het leven in de gemeenschap te organiseren.
De puntige hoorn midden op het voorhoofd van Europese Eenhoorn heeft een spiraalvormige groef en symboliseert dapperheid.
De gemeenschap strekt zich — vanuit een ‘premodern’ wereldbeeld bezien waaruit veel van de dierenverhalen stammen — met geesten, godinnen en goden in steeds wijdere kringen uit. Uiteindelijk en ten diepste omvat de ‘circle of life’ de wederkerigheid en harmonie van het samenleven met alle wezens in de natuur en de kosmos.
De ritmes van de eeuwige natuurlijke cycli en kosmische wetten vormen een elementaire basis voor de kosmopolis als een goede en schone samenleving.
Doelstellingen van het Animal Wisdom programma
De dynamische elementaire rangschikking in het interculturele Rad van Dieren-Wijsheid voorkomt culturele vooringenomenheid. Het Rad maakt dat de verschillende dierenverhalen en diverse culturele expressies van dieren-wijsheden met elkaar kunnen worden vergeleken.
Het Animal Wisdom programma beoogt drie met elkaar verweven doelstellingen in beleving te brengen; namelijk de ontwikkeling van levenskunst in de spiegel der dieren en de wijze waarop zij
-
elementaire
-
interculturele
-
transculturele